Japońskie miecze

Broń

Katana (jap. 刀)? – tradycyjny japoński miecz o długości głowni (jap. ながさ nagasa)? powyżej 60 cm, jednosiecznej, o kształcie lekko wygiętym do góry i zaokrąglonym lub ściętym sztychu. Jelec (jap. 鍔 lub 鐔 tsuba)? tej broni ma kształt bogato zdobionej tarczki. Rękojeść (jap. 柄 tsuka)? wykonana jest z wydrążonego drewna lub miedzi, z oplotem jedwabnym i elementami dekoracyjnymi.

No-Dachi (野太刀, のだち), - niezwykłych rozmiarów (długość nawet do 2,5m) japoński miecz wykorzystywany do walki w polu. Często mylony z dai-kataną która była krótsza. Broń tę noszono na plecach, ukrytą w prostych, drewnianych pochwach. Podczas walki oddziały żołnierzy wyszkolonych we władaniu no-dachi atakowały linię wroga usiłując ją przerwać.
Trening walki tym mieczem trwał ok. dwóch lat, a przyszli wojownicy ćwiczyli dzień w dzień pod okiem swojego sensei. Mozolna praca opłacała się jednak, ponieważ do wojownika który umiał sprawnie posługiwać się no-dachi na polu walki rzadko kiedy ktoś podszedł na dystans bliższy niż 2m.
Ze względu na rozmiary broni, przy jej wyjmowaniu, musiał pomagać sługa.
Oręż nie zyskał jednak dużej popularności, dlatego wyprodukowano niewiele egzemplarzy. Z powodu imponujących rozmiarów, no-dachi upodobało sobie wielu artystów, którzy na swoich obrazach o tematyce batalistycznej często przedstawiali wojowników dzierżących no-dachi.

Tantō (短刀) – sztylet japoński. Długość maksymalnie do 30 centymetrów. Używany najczęściej do rytualnego samobójstwa (seppuku). Popularny również wśród japońskich kobiet do towarzystwa (tzw. geish) ze względu na niewielkie rozmiary i łatwość ukrycia.
Produkowany zgodnie z tradycją i kunsztem wytwarzania katan.
Poza podstawową wersją tanto wytwarzano także jego wersje zmodyfikowane:
• Aikuchi – pozbawiony jelca (poprzeczki, tzw. tsuby), przystosowany do ukrywania w rękojeści katany.
• Kogatana – ukrywany w pochwie miecza.
• Hamidashi – z tsubą.

Wakizashi (jap. 脇差) - krótki japoński miecz jednosieczny (broń biała). Posiada głownię o długości 30-45 cm, w większości posiadającą wzdłużną, wzmacniającą krawędź zwaną shinogi. Przy pochwie wakizashi noszono krótki nożyk kogatana, szpikulec kogai i pałeczki wari-kogai. Rękojeść wakizashi nosi nazwę tsuka, a charakterystyczny wzór na niej to uchi-himo (uchi = atak, himo = sznurek, linka).
Wakizashi była bronią bardzo popularną wśród zamożnego chłopstwa, gdyż w przeciwieństwie do katany była dla nich dozwolona. Miecz ten tworzy wraz z dłuższą od niego kataną zestaw o nazwie daisho. Tylko samuraj miał prawo do noszenia dwóch mieczy (katany i wakizashi) jednocześnie.

Bokken (jap. 木剣) jest drewnianym mieczem do ćwiczeń. Jego nazwa składa się z dwóch japońskich znaków: boku – drzewo, drewno oraz ken – miecz. Zamiennie używana jest również nazwa bokutō (jap. 木刀).
Broń ta używana była (i jest nadal) w ćwiczeniach szermierki mieczem japońskim kenjutsu ze względu na bezpieczeństwo, ponieważ każdy błąd popełniony podczas ćwiczeń zwykłym mieczem, może skończyć się śmiercią (i często tak się kończył). Na potrzeby kendo – szermierki sportowej – wymyślono shinai, będący elastycznym zwitkiem bambusowych listewek, ponieważ bokken może stanowić groźną i śmiertelną broń: legendy japońskie mówią o mistrzach, którzy zwyciężali za pomocą bokkena pojedynki z przeciwnikiem uzbrojonym w prawdziwy, ostry miecz.
Bokken wykonany jest z jednego kawałka drewna (zazwyczaj jest to biały bądź czerwony dąb, czasem stosuje się bambus, jednak jest on zdecydowanie mniej trwały), który stanowi tępą głownię razem z rękojeścią. Kształt głowni jest zwykle lekko wygięty i ścięty wzdłuż tylnej krawędzi ostrza, choć zdarzają się proste. Może być wyposażony w tsubę, ale istnieją również wersje uproszczone bez niej. Drewno, z którego wykonuje się bokken, powinno być pozbawione sęków, gdyż osłabiają one strukturę miecza i powodują szybkie pękanie. Najlepsze bokkeny klejone są z podłużnych listew, których bieg słojów jest inny w każdej warstwie.

Zanbatō (jap. 斬馬刀)? – broń, której nazwa znaczy po japońsku "miecz tnący konie". Wyglądem przypomina No-dachi czy odachi. Mająca ponad 2,5 m długości broń biała noszona na plecach był używana zarówno do walki na koniu jak i na polach bitew.

Tachi (太刀, たち) - wczesna nazwa miecza japońskiego. Miecz żelazny, prosty, jednosieczny. Używany od ok. VIII wieku n.e. aż do końca XIX wieku. Broń używana m.in. przez Musashi Miyamoto. Broń tę używali często samuraje.

Naginata (なぎなた/長刀/薙刀) jest to japońska broń drzewcowa używana w sztuce walki naginata-do. Naginata tradycyjna składa się z drzewca o długości ok. 180 cm oraz elastycznie zamocowanego na nim żeleźca o długości ok. 40 cm i kształcie zbliżonym do ostrza japońskiego miecza - katany bądź tachi, dzięki czemu mogła służyć zarówno do kłucia jak i cięcia. Długość drzewca podana powyżej jest jedynie uśrednioną długością, bowiem przez wieki używania wahała się od 60 cm do około 3 metrów. Podobnie jest z żeleźcem - jego długość wahała się od 15 cm do około 60 cm, różne były także szerokości ostrza i stopień zakrzywienia.
Naginata używana była początkowo w roli broni podstawowej uboższego samuraja i tych, którzy pretendowali do takiego tytułu. Wykształciła się wtedy sztuka używania naginaty (naginata-do), która opierała się na wykorzystaniu elastyczności zamocowania żeleźca. Około roku 1400 n.e. jej użycie zdegradowano do roli włóczni używanej w szeregach piechoty (użycie podobne do falangi macedońskiej). W czasach szogunatu walki naginatą uczono kobiet z rodów samurajskich.

Nagamaki (長巻) to japońska broń drzewcowa, bardzo podobna do naginaty, uważana nieraz za jej odmianę. Nagamaki od naginaty różni się m.in. długością głowni oraz jej stosunkowo niewielką krzywizną w porównaniu z naginatą. Nagamaki niekiedy przypominało japoński miecz z rękojeścią tej samej długości co długość ostrza.

Daishō (大小) – japońska nazwa kompletu mieczy – krótkiego (wakizashi lub tanto) i długiego (katana lub tachi) – noszonego przez samurajów w okresie od ok. 1597 roku n.e aż do edyktu Haito-rei z 1876 r.n.e. Późniejsze miecze japońskie nie stanowią już w sensie prawnym (i kolekcjonerskim) kompletów daishō.
Miecz długi (daito) noszony był po lewej stronie pasa jedynie przez wyższych rangą samurajów. Miecz krótki wakizashi lub tanto noszony był z prawej strony pasa przez bogatszych kupców, służby publiczne itp.
"Zestaw" katana+wakizashi był z reguły preferowany do noszenia na co dzień przez samuraja za to tachi+tanto były używane podczas bitwy, ale nie była to zasada i ostatecznie to czym walczył zależało od samuraja. Zazwyczaj w zwykłe dni samuraj nosił miecze ostrzami do góry, a podczas bitew ostrzami do dołu.
Katana (u góry), wakizashi (u dołu)

Kogai – drobny dodatek do mieczy japońskich, tanto, wakizashi bądź katany. Jest to tzw. igła mieczowa przechodząca przez dodatkowe wycięcie w gardzie i chowająca się w specjalnym łożu pochwy. Przede wszystkim kogai służyła do upinania włosów pod hełmem oraz do ich porządkowania po jego zdjęciu. Służyła także jako narzędzie pomocne w rozwiązywaniu namokniętych rzemieni. Koniec rekojeści kogai miał zwykle łagodnie wyprofilowany "haczyk" służący do czyszczenia uszu(!). Wiele z kogai było podzielonych wzdłuż na dwie części co umożliwiało wykorzystanie ich jako pałeczek do jedzenia.
Kogai obrosła także krwawą legendą. Służyła bowiem także do znakowania zwłok przeciwników (przez wbicie) co umożliwiało po bitwie odzyskanie zdobytej zbroi itp. Jeszcze krwawsza historia opowiada o przenoszeniu uciętych głów wrogów przez nabicie na kogai.

Kogatana to drobny dodatek do tradycyjnego japońskiego miecza. Jest to tzw. nóż pomocniczy przechodzący przez dodatkowe wycięcie w tsubie. Najczęściej stanowił on dodatek do oprawy mieczowej wakizashi. Oprawa taka charakteryzowała się sayą posiadającą specjalną pochwę na kogatanę. Kogatana służyła jako nóż kieszonkowy, można nim było również rzucać z dużą skutecznością.

Historia
Pierwsze miecze tego typu pojawiają się pod nazwą Kara-tachi już około 646 r. n.e. jako wersje rozwojowe importowanych chińskich mieczy ze stali. Zbliżone były kształtem, lecz nie posiadały jeszcze charakterystycznego zdobnictwa i jelca tarczkowego. Dopiero w okresie むろまち Muromachi (1392-1573) pojawia się miecz podobny do tradycyjnego かたな katana, zwany うちがたな uchigatana (w wolnym tłumaczeniu "miecz uderzeniowy"). Pod koniec tego okresu staje się on ulubioną bronią bojową samurajów. Istnieje jeszcze wiele innych wersji mieczy z tego okresu, ale różnice pomiędzy nimi są zazwyczaj kosmetyczne.
W okresie Edo - えど (1603-1868) następuje usystematyzowanie produkcji mieczy. Powstaje szereg praw regulujących sposoby noszenia i używania broni. Powstaje określenie daisho. Wyodrębniają się rodziny płatnerskie specjalizujące się w produkcji katana. To właśnie w tym okresie powstaje większość tradycyjnych nazw.
Różnice między mieczami たち tachi a katana wynikają przede wszystkim ze sposobu noszenia broni – tachi noszony był na dwóch rapciach あし ashi ostrą stroną głowni ku dołowi i używany w przypadku stosowania zbroi. Katana – noszona przy normalnym ubraniu, a zatem bez rapci, przetknięta przez pas (kakuobi) ostrą stroną głowni ku górze. Sposób noszenia wpłynął nie tylko na strój こしあれ (koshirae) a w szczególności na pochwę さや (saya), która w przypadku tachi miała specjalne dodatkowe pierścienie ale także na samo ostrze, które przy tachi było zwykle bardziej wygięte.
W pochwie mieczy mniej zamożni posiadali schowki na dodatkowe akcesoria: こづか kozuka, こがたな kogatana, こがい kogai, わりばし waribashi i うまばり umabari. Bardziej zamożni, mogący sobie pozwolić na krótszy miecz わきざし wakizashi lub sztylet たんと tanto, akcesoria te przechowywali przy nich. Krótszy miecz lub sztylet można było nosić zawsze ze sobą, a dłuższy zostawiało się w specjalnym miejscu przed wejściem do wnętrza domostwa.
Edykt Haito-rei z 1876 zabronił posiadania broni wszystkim Japończykom, z wyjątkiem wojska i policji. Umiejętności władania tą bronią zanikały i przekształciły się w szermierkę widowiskową けんど (kendo) oraz w szermierkę medytacyjną いあいじゆつ (iaijutsu). Do 1933 nie wytworzono żadnego tradycyjnego miecza katana. Miecze ぐんと gunto, używane przez wielu japońskich oficerów w czasie II wojny światowej były stylizowane właśnie na katana okresu Edo.
Przed II wojną światową wznowiono naukę szermierki bojowej w Akademii Wojskowej Toyama Ryu. Z niej to powstał nurt obecnie stosowanej szermierki bojowej ばとど (battodo) a z powiązania z iaijutsu powstało いあいど iaido.
Dzisiaj miecze japońskie dzieli się na stare – historyczne – kolekcjonerskie, na tworzone obecnie w Japonii zwane にほんと nihonto oraz na tworzone z zachowaniem wszelkich restrykcji technologicznych poza granicą Japonii. Prócz tego oferuje się wiele replik i podróbek ze stali nierdzewnej oraz miecze wytwarzane innymi (bardziej zaawansowanymi) technologiami, które choć podobnie wyglądają nie są zaliczane do mieczy japońskich. Wytwarzanie nowych mieczy w Japonii jest obwarowane narzuconym przez rząd limitem rocznym.
W Japonii obowiązuje również nakaz niszczenia mieczy ぐんと gunto, jako że ich produkcja miała charakter masowy, fabryczny, i nie spełniała standardów jakości przyjętych dla broni kutej ręcznie. Poza Japonią mieczy gunto jest jednak bardzo wiele, zwłaszcza w USA, przywiezionych po II wojnie światowej przez amerykańskich żołnierzy.

Proces wytwarzania
Ostrze miecza wytwarzane było przez płatnerza (kaji) w ciągu wielu godzin, dni, a nawet miesięcy w skomplikowanym procesie, którego szczegółów mistrzowie płatnerscy okresu Edo strzegli jak oka w głowie. Obecnie proces ten jest poznany i wykorzystywany w tworzeniu nowych mieczy zarówno w Japonii jak i poza jej granicami. W najprostszym wypadku ze zwykłej gąski stali formowano długi pręt, który następnie przecinano, nakładano na siebie dwie połówki i sklepywano na powrót w pręt. Był on następnie wielokrotnie podgrzewany w palenisku lub piecu solnym a potem umieszczany w olejach o recepturze będącej tajemnicą kowala i stopniowo schładzany. Taki wielokrotny proces przecinania i sklepywania powodował, że ostrze miało konstrukcję laminatu (wielu warstw) stalowego co przyczyniało się do zwiększenia wytrzymałości bez utraty elastyczności. Charakterystyczny wygięty kształt ostrza spowodowany jest obróbką temperaturową w ostatniej fazie formowania głowni. Polega ona na zmianie czasu studzenia krawędzi ostrza (yakiba) w stosunku do reszty (ji-hada), przez co uzyskuje się różne twardości, odpowiednio około 60 HRC i 40 HRC.
Teraz surową klingę przejmował szlifierz (togishi) który ręcznie za pomocą zestawu kamieni wodnych modelował, ostrzył i w końcu polerował powierzchnię. W nowoczesnym lustrzanym stylu polerowania stosuje się jeszcze igły stalowe.
Ukończoną głownię umieszczano w tymczasowej rękojeści i wykonywano próbę cięcia. Wynik, wraz z potwierdzeniem miejscowego shoguna zapisywano na cienkiej kartce papieru ryżowego i umieszczano w rękojeści docelowej (tsuki). Jelec tarczowy (tsuba) był wytwarzany przez odrębnych rzemieślników i można go było wymieniać.
Ponieważ za właściwy miecz – duszę samuraja – uważano tylko klingę, mogła ona posiadać różne stroje (koshirae): domowy, podróżny, ceremonialny – zawsze składające się z pasujących stylem rękojeści, jelca, i pochwy (saya). Bardzo często stosowano też specjalny strój do przechowywania zwany shirasaya wykonywany z czystego drewna bez żadnych elementów ozdobnych lub z innego materiału.
Rękojeść użytkową wytwarzano z różnych rodzajów drewna. Dwa wyżłobione elementy boczne były owijane na mokro skórą (same) najczęściej z rekina, płaszczki lub raji. Po wyschnięciu taka konstrukcja stawała się nie do przełamania. Od strony wystającego ostrza zakładano metalowy lub rogowy pierścień wzmacniający (fuchi) z drugiej strony zakańczano takim samym kapturkiem (kashira). Powierzchnię pomiędzy pierścieniem a kapturkiem najczęściej pokrywano oplotami materiałowymi z bawełny lub jedwabiu (ito). Pod oplot wkładano zwykle dwa menuki, ozdoby które mogły albo zasłaniać otwory kołków mocujących klingę (mekugi) albo przez podniesienie oplotu wypełniać wnętrze trzymającej rękojeść dłoni. Miecz umieszczany był w drewnianej pochwie (saya) lakierowanej lub rzadziej oblekanej skórą.
Opis z wikipedii.

Budowa



Katana:

1. Kissaki
2. Yakiba
2. Hamon
4. Stonogo
5. Mune
6. Kesso
7. Mekugi-ana
8. Kojiri
9. Saya
10. Sageo
11. Kurikata
12. Koi-guchi
13. Kashira
14. Habaki
15. Seppa
16. Tsuba
17. Fuchi
18. Mekugi
19. Menuki

Tachi:

20. Ishi-zuki
21. Seme
22. Ni-no-ashi
23. Ichi-no-ashi
24. Shitogi-tsuba
25. Tsuko-ai
26. Musabi-gane
27. Kabuto-gane

Manewrowanie mieczem oburącz

Generalnie wyróżniamy cztery podstawowe chwyty w walce mieczem oburącz


Chwyt podstawowy (zwykły) – można wykonać wszystkie podstawowe cięcia i pchnięcia.
Chwyt kciukami do wew. – wykorzystywany w niektórych cięciach i pchnięciach.
Chwyt odwrotny – zezwala na bezpośrednie pchnięcie w tył lub w dół. Daje też możliwość silnego blokowania niskich uderzeń w nogi.
Chwyt kciukami do zew. - wykorzystywany w niektórych cięciach i pchnięciach.